УИХ-ын гишүүн Н.Цэрэнбаттай ярилцлаа.

-Шинэ парламентын бүрэн эрхийн хугацаа эхлээд удаагүй бай­на. УИХ, Засгийн газрын ажил удаан байна гэх шүүмжлэл га­рах боллоо. Төрийн ажил ямар төв­шинд явж байна гэж та хэлэх вэ?
-Энэ удаагийн сонгогдсон УИХ-ын гишүүд Засгийн газрынхаа мөрийн хөтөлбөрийг батлаад гүйцэтгэх за­саглалын бүтэц бүрэлдэхүүнийг то­милоод ажилд нь оруулсан. Ард иргэдийн дунд улс төрийн гэ­нэ­тийн өөрчлөлт хийгээсэй гэх хү­лээлт байна. Засгийн газар татвар нэ­мэх төсөл оруулж ирж байсан. Үүнийг тухайн үед бүлгийн хур­лаар хэлэлцээд одоогийн нөхцөл байдалд татвар нэмэх боломжгүй гэж буцааж байсныг та бүхэн мэдэж байгаа. Үүнээс болоод УИХ, Засгийн газар муу ажиллаж байгаа юм шиг харагдаж эхэлсэн. Эдийн засаг манай намын сонгуульд орол­цоход тооцоолж байснаас илүү хүнд, замбараагүй нөхцөл бай­далд байсныг бид засах гээд явж байна. Түүнээс соёлын хувьсгалд орол­цох гэж байгаа юм шиг нэг талд гараад явбал эдийн засаг дий­лэхгүй. Ту­хайл­бал, Гэр бүлийн хүчир­хий­лэл­тэй тэмцэх тухай хуулийг авч үзье л дээ. Бид энэ хуулийн төслийг өр­гөн барьсан байсан, гэтэл МАН бат­лахгүй хүчирхийлэгчийн талд бай­на гэх мессэж гаргах жишээтэй. Бид бүгдийг хууль ёсонд тааруулдаг, хуулийн нэр томъёонд тааруулдаг амьдрал руу явж ирсний алдаа Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх ту­хай хуулиар илэрч байна. Яагаад гэ­вэл, өмнө нь Монгол Улсад ёс зүй гэх ойлголт тусдаа хэм хэмжүүрээр мөр­дөгдөж ирсэн. Өнөөдөр ний­тээрээ ёс зүйгүй болсон учраас хууль дагаж тайлбар хийгээд байгаа юм. Хуулиар хориглоогүй юм чинь зөвшөөрсөн гэсэн үг гэх маягтай. Сүүлийн 20-иод жил эрх чөлөө, шударга ёс гэдэг нэрээр ардчиллыг боомилсны жишээ. Гэр бүлийн боловсролыг ерөнхий боловсролын сургуульд нь яагаад олгож болохгүй байгаа юм. Нэг асуудлыг шийдэх гэж хуулийн хатуу заалт оруулж ирж байгаа юм биш үү гэх эмзэглэл нийгэмд байна гэж үзэж тал бүрээс нь ярилцаад энэ хуулийн төслийг тухайн үед нь хойшлуулсан. 
-Ёс зүй алга гэж та хэлж байна. Тэгэ­хээр сахилга хариуцлагын асууд­лыг тодорхой болгох ёстой гэсэн үг үү?
-Сахилга хариуцлагаа дээш­лүү­­лэх­гүй бол бидэнд хэдэн зуун тэрбум бонд байгаад эдийн засаг сэргэхгүй. Засгийн газрын томилгоо хуулийн дагуу явагдсан. Бид нэг хүнийг томилох гэж 3-4 газраас тодор­хойлолт авдаг. Төрийн албаны сонгон шалгаруулат, АТГ-аас ашиг сонирхлын зөрчилгүй гэх мэт албан бичиг авах ёстой. Энэ нь хуулийн дагуу ажлын 14-21 хоног. Үүнээсээ болоод томилгоо оройтож, Засгийн газар томилгооноос өөр юу ч хий­сэнгүй гэх шүүмжлэл гараад байгаа юм. Бид энэ хүнд үеийг үе шаттай засахын төлөө явж байна. Нийгэм хямрахаар гэнэт аврагч хайдаг. Тиймээс төрийн ажлыг удаан байна гээд байгаа байх. 
-Засгийн газраас оруулж ирсэн хууль, тогтоолын төслүүдийг УИХ баталж, албажуулж өглөө. Гүй­­цэтгэх засаглал байгуулагдаад хагас жил орчим болох гэж байна. Засгийн газар ямархуу ажиллаж байна вэ?
-Засгийн газар олон төсөвтэй байс­­ныг нэгтгэж, УИХ-аар бат­луул­лаа. Одооноос л бодлого, шийдвэр гар­гагчид ойлголтоо нэгтгээд явж байна. Засгийн газрын нөхцөл байд­­лын талаар бүрэн мэдээлэл на­дад алга. Аль ч оронд эдийн засаг, нийг­мийн хямрал болоход нэг ли­дерийг хү­лээдэг. Бидний 26 жи­лийн өмнө сон­госон нийгэм маань асуудлыг олон талаас нь судалдаг олон ур­гальч байдлыг бий болгосон. Зас­гийн газрын ажил нь одоо л жигдэрч байна. Тэдэнд одоо ажлаа хийх л үлдлээ.
-Засгийн газрын мэдээлэл надад хангалттай биш байна гэлээ. Нэг нам дангаараа засгийн эрх барьж буй энэ үед бүлгийн хурал дээр асуудлуудаа яриад байр сууриа нэгтгээд явж болдоггүй юм уу?
-Өнгөрсөн УИХ-ын бүрэн эрхийн нэг алдаа нь засгийн ажилд хэт их оролцсон явдал юм. Үе үеийн пар­­ла­ментынхан ч энэ талаар ярь­­­даг. Монгол парламентын за­саг­­­­­лал­тай орон. Энэ хуулийг өөр­чилж, замбараатай болгомоор байна. Одоогийн мөрдөгдөж буй зарчмаар гүйцэтгэх засаглал бод­лого шийдвэрээ намын мөрийн хө­төл­­­бөрийг хэрэгжүүлэх үүднээс бүлэгт оруулж ирж танилцуулаад явж байгаа. Хилийн тухай, Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх ту­хай хуульд ойлголтын зөрүү гар­сан. УИХ-ын гишүүд өөрсдийн харьяа­лагдах Байнгын хорооны ху­рал­даа суудаг. Өөр Байнгын хо­рооны хэлэлцэж буй асуудлыг тэр бүр мэддэггүйтэй холбоотойгоор нэг асуудлыг харилцан адилгүй өнцгөөс тайлбарлаад байгаа юм. Ойл­голтын зөрүүгээ тодруулж асуу­­сан гишүүдийн үгийг талцсан бол­гож байна уу даа гэж харагддаг. Түү­нээс бодлогын хувьд санал зөрөлд­сөн зүйл байхгүй. Тухайн асуудлыг оруулж ирж байгаа аж­лын хэсгийн гишүүд асуултдаа дутуу дулимаг хариулснаас үүдэж бэлтгэгдээгүй байна гэж харагдаж байгаа зүйл бий. Энэ удаагийн пар­ламент шинэ гишүүдтэй учраас илүү нээлттэй, ардчилсан байгаа байх. Хүссэн асуудлаа тодруулж байна. 76 гишүүн Монголын ард түмний эсрэг явна гэж байхгүй шүү дээ. Гол нь ойлголцоод ажиллах ёстой. Шинэ гишүүд олонтой уч­раас өмнө нь оруулж ирж байсан асуудлуудыг тэр бүр мэдэхгүй. 
-Эдийн засгийг 18 сарын дотор сэргээх хөтөлбөрийг Засгийн газ­раас хэрэгжүүлэхээр болсон. Энэ хугацаанд эдийн засаг сэргэх боломж бий юү?
-Хөтөлбөрт багтсан ажлуудаа хур­дан хэрэгжүүлбэл үүнээс ч өмнө тогт­воржино. Энэ хугацааг алд­чих­­­вал сэргээж амжихгүй. Гэхдээ энэ удаагийн эрх барьж буй олонхи Засгийн газар мөрийн хөтөлбөрөө цагт нь оновчтой хэрэгжүүлээсэй гэ­­дэгт хяналтаа тавьж ажиллаж байгаа. 
-Эдийн засгийг сэргээх хөтөл­бөрт багтсан төсөл хөтөлбөрүүд урт хугацаандаа үр өгөөжөө өг­нө. Үүнээс өмнө эдийн засгийн хүндрэлийг давах ямар ажил хийх ёстой гэж та үзэж байна вэ?
-Би түрүүн хэлсэн. Гэнэтийн шийд­­­вэр гаргагч хайгаад байна гэж. Урт хугацааны асуудлуудаа өм­нө нь шийдэж ирээгүйгээс эдийн засаг хямарчихаад байгаа юм. Бид өнөөдөр Оюутолгой гээд томоохон төслөөс хараат амьдарч байна. Гэтэл бид үндэсний аж ахуйн нэгжүүдээ орхигдуулсан байна шүү дээ. Одоо аж ахуйн нэгжүүд хямралыг давахын тулд ажилтнуудаа цомхот­гож байна. Сүүлийн 20 гаруй жилд манайд тогтвортой бий болгосон томоохон ажлын байр алга. Уул уурхайг дагасан үйлчилгээний аж­лын байр бий болсон. Харин уул уурхайн үйлдвэрлэл зогсонгуут үйл­чилгээ нь дагаад зогсож байна. Тогт­вортой, урт хугацаанд явах төсөл хөтөлбөрийг бид нэгдүгээрт, Монгол Улсын эдийн засагт ашиг­тайгаар, хоёрдугаарт, ард иргэдэд хүртээмжтэйгээр ажлын байр бий болгох гэсэн зорилтын хүрээнд ажилд оруулаад авч явахаас өөр арга­гүй болж байна. Томоохон аж­лын байр бий болгодог аж ахуйн нэгж том төслүүдээс өөр хэд байна вэ. Дэлхийн өндөр хөгжилтэй оронд үндэсний томоохон аж ахуйн нэгж гурван сая хүртэл ажил­тан­тай байна. Бидэнд өнөөдөр ийм аж ахуйн нэгж байхгүй учраас то­моо­хон төсөл хөтөлбөрийг нэн яарал­­тай явуулахаас өөр арга алга. Гэхдээ үүнтэй зэрэгцээд урт хуга­цааны ажлын байр бий болгох төсөл хөтөлбөрийг дэмжих ёстой. Ажлын байр нэмэгдүүлнэ гээд төрийн албан хаагчийн орон тоог нэмэх ёсгүй. Эдийн засгийн нөхцөл байдал ямар байгааг өнөөдөр хэн хүнгүй мэдэж байна. Уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнэ өссөн учраас ямар нэг гарц гарч ирнэ. Одоо ойлголцох, зохицох асуудал л байна. 
-Та уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнэ өсч байна, хандлага эерэг байгаа гэлээ. Эерэг хандлага га­рахаас өмнө бид он гараад гурав­дугаар сард Хөгжлийн банкны 580 сая ам.долларын өрөө төлнө. Ямар эх үүсвэрээс төлөх нь тодор­хойгүй байна л даа?
-Засгийн газраас энэ асуудлыг суд­­­лах ажлын хэсэг гарч ажиллаж байгаа. Зээлийг зээлээр солих асуу­далд гадаад дотоодын олон хүчин зүйл нөлөөлснөөс үүдэж хүндрэл учирчихлаа. Ялангуяа Далай ла­мын Монголд хийсэн айлчлалаас үүдэж урд хөрштэй хийх хэлэлцээ тодорхойгүй хугацаагаар хойшил­сон. Тодорхойгүй гэхээр хэзээ вэ гэдэг нь мэдэгдэхгүй байна. Бид хэт талцаж, улсаасаа баян болох гэж, хэн нэг нь төрийн эрх мэдлийг ху­­вийнхаа бизнест ашигласнаас болоод томоохон төсөл хөтөлбөр зогс­­­соны горыг амсаж байна. Нүүрс­­ний үнэ өсч байгаа ч бид өөрс­дийнхөө чадлын хэмжээгээр л нүүрсээ гаргаж байгаа. Экспортоо бид одоогийнхоосоо хоёр, гурав да­хин нэмж чадахгүй.  Нэг талаар бид тусгаар улс гэдгээ баталсан ч хөрш­тэйгөө таагүй харилцаа үүсгэж байна. Нуухыг нь авах гэж байгаад нүдийг нь сохлов гэдэг шиг л зүйл боллоо.    
-БНХАУ-аас урт хугацаатай бага хүүтэй зээл авах эсвэл ОУВС-гийн “Стэнд бай” хөтөлбөрт хамрагдах хоёр хувилбар л манайд байсан. Эхнийх нь энэ удаадаа боломжгүй болж байх шиг байна. Та ОУВС-гийн “Стэнд бай” хөтөлбөрийг дэмжиж байгаа юу. Энэ хөтөлбөрт хамрагдвал таны хэлээд байгаа төсвийн сахилга бат бий болох юм биш үү?
-ОУВС-гийн “Стэнд бай” хөтөл­бөрт хамрагдах, эс хамрагдах бай­сан ч бид төсвийн сахилга батаа сайжруулах шаардлага байгаа. Нө­гөө­тэйгүүр Монголын нийгэмд болохгүй байгаа буруутнаа хайж яд­сан хариуцлагагүй байдлаа болих ёстой. Хариуцлагагүй, замбараагүй хүнд хэчнээн мөнгө байгаад ч урагшаа явахгүй. Бодит үнэн нь энэ. Тиймээс тэр хүнийг засаад хүмүү­жүүлсний дараа боломж гарч ирдэг. 
-Эдийн засаг сайн байсан 2011 онд ирэх жилийн улсын төсвийг Засгийн газраас оруулж ирэхээр гишүүд тойрог бүртээ мөнгө хуваа­­рилуулдаг жишиг тогтсон байв. Та тойргоос сонгогдсон ги­­шүүний хувьд эдийн засаг сай­­жирвал тойрогтоо мөнгө ху­ваа­­­рилуулах уу. Бүх гишүүн той­рог­­тоо мөнгө хуваарилуулах гэж тө­сөвт хэт их оролцдогоос нөгөө зам­бараагүй байдал үүсээд байна шүү дээ?
-Бид үүнтэй холбоотой Үндсэн хуу­лийн өөрчлөлтийг нэн даруй хийх ёстой. Хоёрдугаарт, Засаг за­хиргааны нутаг дэвсгэрийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах шаардлага байна. Үүн дээр бидний зорилго юу юм бэ гэдгээ шинээр тодорхойлох ёстой. Тойргоос сонгогдсон гишүүн тойрогтоо ажлын байр нэмэгдүүлэх, шинээр сургууль, цэцэрлэг барих гээд ажил хийх ёстой нь үнэн. Гэхдээ сүүлийн үед бүх асуудлыг УИХ-ын гишүүд шийддэг юм шиг сэтгэхүйгээс болоод тойрогт хийх ажил руу орсон. Хэрэв засаг дарга, тухайн шатны Иргэдийн тө­лөө­лөгчийн хурал нь энэ ажлаа хийгээд, гүйцэтгээд явсан бол тэндээс сон­гогдсон УИХ-ын ги­шүүн цэцэр­лэгийн хүртээмж ямар байна гэх зэрэг нөхцөл байдалд орол­цох­гүй. Монгол Улс нийтээрээ яаж хожих вэ гэдэг нь чухал. Энэ удаа хэн нэ­­гэн сайдыг таньдаг нь төсөвт той­рог­тоо мөнгө хуваарилуулах биш бо­дитой бодлогоо тодорхойлъё л доо. Нэг дугуй авах гэж найман дугуй­ны хүсэлт өгдөг цаг ард хоцор­сон. Бид дэлхий нийтээр шинэ үед амьдарч байна. Үр ашиггүй зүйлийн төлөө хөөцөлддөг байдал өнгөрсөн. Эндээс салъя гэж байгаа юм. Дээрээс нь Монголын шинэ үе хааш явж байна вэ. Үүний төлөө бид явах ёстой. Би Увс аймгаас сонгогдсон. Тойрогтоо ажиллах үүрэгтэй ч Монгол маань урагшаа яваасай, үүнийг дагаад Увс аймаг маань урагшилна гэж бодож байна. Түүнээс миний тойрог илүү гоё болоод Улаанбаатар маань утаатайгаа байгаасай гэж би хэзээ ч бодохгүй. Энэ бол Монголын шинэ үеийн бүх залуусын хүсч буй нийгэм. Монгол нийтээрээ жигд хөгжих ёстой. Хэн нэгэн эрх мэдэлтний аймаг илүү хөгждөг байж болохгүй. Цаашлаад хэн нэгэн дураараа ямар нэг зүйл санаачилж улсаа хоролдог байж болохгүй. Ин­гэж байж бид урагшаа явна. Үүний тулд л парламент байдаг байх. 
-Хөгжлийн банкинд Засгийн газраас томилсон ажлын хэсэг шалгалт хийж дууслаа. Таны хувь эзэмшдэг компани тус банкнаас зээл авсан уу. Хэрэв авсан бол эргэн төлөлт нь ямар байгаа вэ?
-Миний эрхэлдэг бизнес төрөөс нэг ч төгрөгийн зээл авч байгаагүй. Харин арилжааны банкаар дам­жуу­лан зээл авч байсан. Эргэн төлөлт нь графикийнхаа дагуу явж байгаа.
Хөгжлийн банктай холбоотой гурван зүйл байгаа. Нэгдүгээрт, шууд улс төрөөр лоббидоод Хөгжлийн банк­наас авсан зээл. Хоёрдугаарт, Хөгж­лийн банкаар санхүүжүүлээд төсөвт өртгийг нь хэт өндрөөр авсан зээл. Гуравдугаарт, арилжааны банкаар дамжуулж олгосон зээл бай­на. Арилжааны банкаар дам­жуулж олгосон зээлийг бид ил гар­гаад цацаад байх шаардлагагүй. Энэ нь тухайн хүний бизнесийн нэр төрд халдаж байна гэсэн үг. Харин төсөвт өртгийг нь өндрөөр тооцсон жагсаалтуудыг гаргах ёстой. Зарим аймагт 30 мянган ам.метр талбайг 35 тэрбумаар барьж байхад 3000 ам.метр талбайг ийм хэмжээний мөнгөөр худалдаж авсан зүйл ч байна. Хөгжлийн банкнаас аж ахуйн нэгжүүдэд олгосон зээлд банкны ном журмын дагуу шаардлага хан­гасан эсэхийг шалгах ёстой. Энэ дагуу ажил явж байхад мөнгө үрэлц­сэн хүмүүс сандраад жижиг зүйл яриад асуудлыг сарниулах гээд байна. Энэ процедурын алдаа мөн үү гэвэл мөн. Одоо Хөгжлийн банкийг бүгд аваръя гэж байна. Алдаагаа засах ёстой болохоос биш нэр төрийг нь хамгаалж байна гээд энэ алдааг бид давтах ёсгүй. 
-Арилжааны банк гэхээр цаад эх үүсвэр нь Хөгжлийн банкных гэсэн үг үү?
-Тийм. Нэг төсөл явж байгаа. Гэхдээ арилжааны банкны тавьдаг шалгуур хангаад авсан. Үнийн дүн нь тийм ч их биш. Арилжааны банкаар дамжсан зээлд улстөрч болон хэвлэл мэдээлэл ороод дэмий байх гэж боддог. Яагаад гэхээр, Тавантолгой руу одоо болтол төмөр зам яваагүйн шалтгаан нь ердөө дээр дурдсан хүчин зүйлс бай­сан. Улс төрийн эрх мэдлээ биз­нес­тээ ашигласнаас үүдэж хэсэг биз­нес­мэнүүд хоорондоо хэрэлд­сэн. Эндээс бид хохирсон байх жишээ­тэй. 
-Та одоо хэчнээн Байнгын хо­роонд харьяалагдаж байна вэ?
-Төрийн байгуулалтын болон Өр­гөдлийн байнгын хороонд харьяа­лагдаж байна. 
-Шинэ гишүүд хуралдаа суухгүй байна гэх шүүмжлэл гарч байна. Гишүүдийн ирцийн мэдээллийг харахад ч нэлээд хоцорсон хараг­дах юм. Та хуралдаа хэр идэвхтэй сууж байна вэ. Таныг чуулганы хурал­даанд суусангүй хэмээн УИХ-ын дэд дарга бухимдаж байсан?
-Би гадаадад томилолттой байж байгаад онгоцноос буугаад чуул­га­ны хуралдаанд ирсэн. Агаар муу байснаас нислэг хойшилсон тал бий. 
-Ярилцсанд баярлалаа.